Sosyal güvenlik mevzuatında zamanaşımı ve hak düşürücü süre uygulaması vardır. Hak düşürücü süre yasayla belirlenen süre içinde kullanılmayan hakkın bir daha kullanılmayacak duruma gelmesini ifade eder. Zamanaşımı ise yasanın belirlediği koşullarda bir sürenin geçmesi ile bir hakkın kazanılmasını, kaybedilmesini veya yükümlülükten kurtulmayı sağlayan süreyi ifade eder.
SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com
5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 97’nci maddesine göre, 4/1-a (SSK), 4/1-b (BAĞ-KUR) ve ilk defa 2008 / Ekim ay başından itibaren 4/1-c (kamu görevlisi) kapsamında sigortalı olanlara kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde iş kazası, meslek hastalığı, vazife malullüğü ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğrar. Sosyal Güvenlik Kurumu’na müracaat etmemenin haklı bir sebebe dayandığını ispatlayanlar hakkında bu hüküm uygulanmaz. 506 Sayılı eski Sosyal Sigortalar Kanunu’nda ise beş yıl içinde talep edilmeyen gelir ve aylıkların zamanaşımına uğrayacağı, bu durumda olanların gelir ve aylıklarının yazılı başvuru tarihini takip eden ay başından itibaren başlayacağı hükmü bulunuyordu. 5510 Sayılı Kanunda vatandaşın lehine düzenleme yapıldı.
REKLAMKonuyu sadeleştirmek adına sadece 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 Sayılı Kanun çerçevesinde sırayla anlatmak istiyorum.
| SGK'da zaman aşımı ve hak düşürücü süre uygulaması | ||
| Talep tarihi 2008 / Ekim sonrası | ||
| Zaman aşımı | Bağlanacak gelir ve aylıklar | Gelir/aylığa hak kazanılan tarihten itibaren beş yıl geçmişse talep tarihinden geriye doğru beş yıllık süreye ilişkin gelir/aylıklar ödenir. |
| Bağlanmış gelir ve aylıklar | Bağlanan gelir ve aylıklar için zaman aşımı veya hak düşürücü süre bulunmadığından, talep halinde ödenmesi gerekir. | |
| Hak düşürücü süre | Ölüm toptan ödemesi | Ölüm tarihi ile toptan ödeme talep tarihi arasında; Beş yıllık süre geçmemiş ise ödeme yapılır, Beş yıllık süre geçmiş ise ödeme yapılmaz. |
| Evlenme ödeneği (Çeyiz yardımı) | Evlenme tarihi ile talep tarihi arasında; Beş yıllık süre geçmemiş ise ödeme yapılır, Beş yıllık süre geçmiş ise ödeme yapılmaz. | |
| Cenaze ödeneği | Ölüm tarihi ile cenaze ödeneği talep tarihi arasında; Beş yıllık süre geçmemiş ise ödeme yapılır, Beş yıllık süre geçmiş ise ödeme yapılmaz. | |
| Not: 4/1-a (SSK), 4/1-b (BAĞ-KUR) ve 1 Ekim 2008 sonrası çalışmaya başlayan 4/1-c kapsamındaki kişiler içindir. |
GELİR VE AYLIK BAĞLAMA İŞLEMLERİNDE ZAMAN AŞIMI
Kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde iş kazası, meslek hastalığı ve ölüm hallerinde bağlanması gereken gelir ve aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğrar. Zaman aşımına uğrayan sürenin tespitinde sigortalının kendisi ve hak sahiplerinin talep tarihlerinden geriye doğru gidilerek 5 yıla kadarki bölüm ödenir, 5 yılı aşan süreye ilişkin gelir ve aylıklar ödenmez. SGK’ya gelir veya aylık için müracaat etmemenin ağır hastalık hali, kısıtlılık gibi haklı bir sebebe dayandığını ispat edenler için zamanaşımı hükmü uygulanmaz. Bunların hak ettikleri aylık ve gelirler ödenir.
BAĞLANMIŞ AMA ZAMANINDA ALINMAYAN GELİR VE AYLIKLAR
2008 öncesi SSK ve BAĞ-KUR’lularda gelir ve aylığını beş yıl içinde almayanlara ödeme yapılmıyordu. 2008 sonrasında ise bu konuda bir zaman aşımı uygulanmıyor. Bu nedenle 4/1-a ve 4/1-b kapsamındakiler açısından alınmayan gelir ve aylığın sonradan talep edilmesi halinde tüm gelir ve aylıklar ödenir.
REKLAMBağlanmış bulunan gelir ve aylığını aralıksız 12 ay boyunca tahsil etmeyen, bankadan çekmeyenlerin gelir ve aylıkları durdurulur. Ancak, durdurulmuş olması kesildiği anlamına gelmez. SGK, şahsın gelir ve aylık bağlanma şartlarının devam edip etmediğini araştırdıktan sonra şartları sağlıyorsa ödemeye tekrar devam eder.
İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI
İş kazaları ve meslek hastalıklarında zaman aşımı tespiti yapılırken, sürekli iş göremezlik gelirinin başlangıç tarihi esas alınır. Sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için kazanın iş kazası olduğunun SGK tarafından tespit edilmiş olması yeterli değildir. İş kazası nedeniyle kişinin meslekte kazanma gücünü en az yüzde 10 oranında kaybetmiş olduğunun SGK Sağlık Kurulunca belirlenmesi ve kişinin de sürekli iş göremezlik geliri bağlanması için yazılı talepte bulunması gerekir. Zamanaşımı tespitinde Sağlık Kurulu raporu tarihi esas alınır.
VAZİFE MALULÜ 4/1-C’LİLERDE ZAMANAŞIMI
İlk defa 2008 Ekim ayından sonra kamuda çalışmaya başlayanlara vazife malullüğü ve ölüm halinde bağlanması gereken aylıkların, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmeyen kısmı zamanaşımına uğrar. Başvuru tarihinden geriye doğru beş yıl ödenir, daha önceki süreye ait ödeme yapılmaz.
REKLAMMİRASÇILARA ZAMAN AŞIMI 2 YIL
Sigortalı veya hak sahiplerinin zamanında eksik aylık aldıklarının bu kişilerin ölümünden sonra tespit edilmesi durumunda, parayı mirasçılar alabilir. Ancak, mirasçılar için zaman aşımı süresi iki yıl olarak uygulanır.
Gaiplik olayının söz konusu olduğu durumlarda ise zaman aşımı süreleri gaipliğe ilişkin mahkeme kararının kesinleştiği tarihte başlar. 2010 yılı ocak ayında kaybolan kişi ile ilgili mahkeme kararı 2024 yılında çıksa bile eşi ve çocuklarına 1 Şubat 2010 tarihinden itibaren hak ettikleri ölüm aylıkları ödenir.
HAK DÜŞÜRÜCÜ SÜRE
SGK’dan yapılan geçici iş göremezlik ödeneği, evlenme (çeyiz) ödeneği ve cenaze ödenekleri ile ölüm toptan ödemelerinde ise hak düşürücü süreler uygulanır. Bu ödeneklerin beş yıl içinde alınmaması halinde hak ortadan kalkar. Söz konusu ödeneklerde durum özetle şöyledir:
REKLAMÖlüm toptan ödemesi: Ölen sigortalının yeterli prim günü yoksa hak sahipleri, yatırılmış primleri toptan alabilir. Ölüm tarihi ile toptan ödeme talep tarihi arasında beş yıllık süre geçmiş ise ödeme yapılmaz. Toptan ödeme talebinin, beş yıl içinde yapılması gerekir.
Çeyiz yardımı (Evlenme ödeneği): Yetim aylığı almakta olan kız çocuklarına yapılan ve halk arasında çeyiz yardımı olarak adlandırılan 24 aylık tutarındaki evlenme ödeneğinin, evlendikten sonra beş yıl içinde talep edilmemesi halinde hak kaybolur.
Cenaze ödeneği: Ölen sigortalıların hak sahiplerine verilmekte olan cenaze ödeneğinin ölüm tarihinden itibaren beş yıl içinde alınmaması halinde hak düşer.
