Kripto varlık yasasında hedef yatırımcıyı korumak

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda yarın görüşülecek Sermaye Piyasası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi'nin etki analizine göre, teklifle yatırımcıların hak ve menfaatlerinin korunması için Türkiye'deki kripto varlık ekosisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesi amaçlanıyor.

Etki analizinde, kripto varlık düzenlemesinin yatırımcılar nezdinde yaratacağı etkinin, daha önce kaldıraçlı alım satım işlemleri (foreks) için yapılan düzenlemeye benzer etkiler yaratabileceği öngörüldü. Foreks işlemlerini düzenleme ve denetleme yetkisinin 2011'de Sermaye Piyasası Kuruluna (SPK) verildiği anımsatılarak, bu bakımdan foreks düzenlemelerinin çıkışındaki temel politikanın, vatandaşlar tarafından ilgi gören bir ürünün düzenleme altına alınması olduğu ifade edildi.

Düzenlemenin merkezi yönetim bütçesine doğrudan ilave bir mali yük getirmediğine işaret edilerek, SPK denetimindeki kurum ve piyasalara yeni bir alan daha ekleneceği dikkate alındığında bilişim uzmanları başta olmak üzere personel ihtiyacında kayda değer bir artış ortaya çıkmasının beklendiği ve bu durumun mali bir etki oluşturabileceği bildirildi.

Teklifte öngörülen yükümlülükleri sağlayan ve bu alanda faaliyet göstermek amacıyla SPK'ye başvuruda bulunan kripto varlık hizmet sağlayıcılara faaliyet izni ve bu izni gösterir yetki belgesinin, yetki belgesi harcı karşılığında verileceği bildirilen analizde, düzenlemenin temel amacının gelir elde etmek olmadığı vurgulandı.

Analizde şunlar kaydedildi:

"2024 yılı için aracı kurumlardan tahsil edilen yetki belgesi harcı 749 bin 533,30 liradır. Düzenlemenin yürürlüğe girmesiyle ilk aşamada, 10 ila 20 kadar platformun yetkilendirilmesi, ilaveten 5 ila 10 bankanın saklama lisansı alması öngörülmektedir. Bu kapsamda söz konusu şirketlere faaliyet harcı verilmesi suretiyle ilk aşamada 11 milyon 243 bin lira ila 22 milyon 486 bin lira aralığında bir kamu geliri elde edilmesi beklenmektedir."

Etki analizinde, teklifin yasalaşmasıyla platformlarda gerçekleştirilen tüm transfer işlemlerinin kayıt altına alınması yükümlülüğü getirilerek platform nezdindeki hareketler bakımından uluslararası ilkelere uygun şekilde şeffaflık sağlanmasının amaçlandığı ve kripto varlık ekosistemindeki kayıt dışılığın azaltılacağı belirtildi.

Kripto varlıklara yönelik saklama hizmetinin SPK tarafından yapılacak düzenleme uyarınca yetkilendirilmiş ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından uygun görülen bankalarca veya SPK tarafından belirlenen diğer kuruluşlarca sunulmasına yönelik düzenlemeye gidildiği ifade edilerek, mevcut durumda kripto varlık alım satım platformlarında yaklaşık 7 milyar dolar tutarında varlığın saklamasının yapıldığı bildirildi.

Platformlar nezdinde saklaması yapılan varlıkların risk düzeyinin belirlenebilmesi amacıyla dünyada en yüksek kapitalizasyona sahip olan üç kripto varlığın (Bitcoin, Ethereum ve Tether) platformların portföyünde yer alan tüm kripto varlıklara oranlanması yöntemiyle yapılan hesaplama sonucunda, bilgi talep edilen 10 kripto varlık alım satım platformunun toplam kripto varlıklarının yüzde 29,6'sını en yüksek kapitalizasyona sahip üç kripto varlığın oluşturduğu kaydedildi.

Türkiye Sermaye Piyasaları Birliğinin (TSPB) üye kapsayıcılığının artırılmasıyla ilk etapta kripto varlık hizmet sağlayıcısı olarak yetkilendirilmesi beklenen 10 ila 20 kripto varlık hizmet sağlayıcısının ve bu ay itibarıyla faaliyet gösteren 17 kitle fonlama platformunun TSPB'ye üye olmasının öngörüldüğü bildirildi. Böylece TSPB tarafından geliştirilecek eğitim, konferans gibi çalışmaların daha güçlü bir şekilde finanse edileceği, birlik yapısıyla sağlanan otokontrol mekanizması sayesinde kamu tarafından yürütülecek denetim maliyetlerinin azaltılmasının beklendiği ifade edildi.

Teklifle kripto varlık ekosisteminde faaliyet gösteren paydaşların kayıt dışı faaliyetlerinin önlenmesi ve bu alanda faaliyet göstermek isteyen kuruluşların SPK'den izin alarak faaliyet göstermesinin öngörüldüğü belirtilerek, bu bağlamda geçen yıl kaldıraçlı işlemlerle ilgili olarak mevzuata aykırı paylaşım yapıldığı tespit edilen toplamda 1701 internet sitesine erişim yasağı getirildiği de kaydedildi.

Etki analizinde, teklifin yasalaşmasıyla idari para cezası verilmesi halinde elde edilecek kamu gelirinin artmasının beklendiği bildirildi.

Öte yandan piyasa bozucu eylem, bilgi suistimali ve piyasa dolandırıcılığı durumlarında internet sitesi erişim engeli veya içeriğin çıkarılması gibi tedbirlerin izinsiz foreks sitelerindeki uygulamaya benzer şekilde hızlıca alınabilmesinin, yatırımcıların korunmasına önemli katkı sağlayacağına işaret edildi.

Kripto varlık hizmet sağlayıcıların işleyeceği zimmet suçunda, geleneksel finansal araçlara ve aracılara göre daha ağır cezalar öngörülmesi ve hizmet sağlayıcıların mensuplarının şahsi olarak sorumlu tutulmasıyla caydırıcılığın artırılmasının amaçlandığı da belirtildi.

Mevcut durumda ihraççılar veya halka arz edenlerin, ihraç değeri üzerinden ücret yatırmak zorunda oldukları hatırlatılan analizde, SPK tarafından düzenlenen ve denetlenen borsalar ile diğer teşkilatlanmış piyasaların, merkezi takas kurumlarının, merkezi saklama kurumlarının ve Merkezi Kayıt Kuruluşu AŞ'nin faiz gelirleri hariç tüm gelirleri üzerinden bütçeye gelir kaydı yapıldığı hatırlatıldı. Bu kapsamda ilgili kuruluşlardan 2021'de 104 milyon 943 bin 423, 2022'de 165 milyon 794 bin 867, 2023'te ise 300 milyon 80 bin 421 lira gelir elde edildiği kaydedildi.

Teklifin yasalaşmasıyla sermaye piyasalarında alım-satım, takas ve saklama işlemlerini gerçekleştiren ilgili kuruluşlardan alındığı gibi kripto varlık ekosisteminde de benzer işlemleri yapan platformların gelirlerinden bütçeye gelir kaydı yapılacağı belirtilerek, kripto varlık alım satım platformlarının her yıl bir önceki yılki faiz gelirleri hariç tüm gelirlerinin yüzde biri SPK, yüzde biri de TÜBİTAK bütçesine ilgili yılın mayıs ayı sonuna kadar ödenerek gelir olarak kaydedileceği belirtildi.

Analizde, "10 kripto varlık alım satım platformundan edinilen verilere göre 2023 yılı için platformların faiz gelirleri hariç tüm gelirlerinin toplamı yaklaşık 5 milyar liradır. Söz konusu tutar üzerinden hesaplama yapıldığında yaklaşık 100 milyon lira tutarında bir gelir etkisi öngörülmektedir" ifadesine yer verildi.

Kripto varlık platformlarına ilişkin bazı veriler şöyle: