100 işçiden 16’sı "kıdem" alabiliyor

Ekonomist İris Cibre’nin öncülüğünde sosyal medyada, fahiş yemek fiyatlarına boykot kampanyası başlatıldı. Restoran boykotunun 20 – 21 Nisan tarihlerinde yapılması kararlaştırıldı. Katılımcılar, dolar bazında en pahalı yemek fiyatının Türkiye’de olduğunu belirterek boykot kararı aldılar.

SORULARINIZ İÇİN: akivanc@haberturk.com

Tüm Restoran ve Turizmciler Derneği Genel Başkanı Ramazan Bingöl ise vatandaşın da lokantaların da haklı olduğunu, lokanta sahiplerinin personeli için büyük kıdem tazminatları ödemek zorunda kaldığını, önce bu kıdem tazminatı sorununun çözülmesi gerektiğini savundu. Bingöl, personel giderlerinin lokantadaki toplam giderlerin yüzde 35-40’ını oluşturduğunu belirtti.

İş dünyasından her fırsatta “kıdem tazminatı sorununun çözülmesi” yönünde çağrılar yapılıyor. Kıdem tazminatı kaldırılırsa işçiyi işten çıkartmak kolaylaşacağı için daha rahat işe alım yapılabileceğini, böylece istihdamın artacağını iddia ediyorlar.

Oysa, DİSK’in 2022 yılında mahkeme kararıyla elde ettiği Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) işten çıkış kodu verileri, kıdem tazminatı alabilen işçi sayısının çok düşük olduğunu gösteriyor. DİSK-AR tarafından bu verilere dayanarak 2022 yılı ekim ayında hazırlanan raporda çarpıcı sonuçlar yer alıyor.

İşverenler işten çıkış bildirimlerini 1’den 50’ye kadar değişen kodlarla bildiriyor. İşçilerin hangi kodla işten çıkartıldığı veya işten ayrıldığı işçinin kıdem tazminatı alıp alamayacağı bakımından önem taşıyor.

İşçi haklı bir neden olmadan iş akdini kendi feshederse kıdem tazminatı alamaz. İş sözleşmesinin işçi tarafından istifa etmek suretiyle feshedildiğini gösteren (3) kodu ile işten çıkış işlemi yapılmışsa, işçinin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmaz.

TOPLAM İŞÇİ SAYISINDAN FAZLA İŞTEN ÇIKIŞ GERÇEKLEŞTİ

SGK verilerine göre, 2015 – 2021 yıllarını kapsayan 7 yıllık dönemde SGK’ya verilen toplam işten çıkış bildirgesi sayısı 124 milyon 90 bin oldu. 2015-2018 yılları arasında işten çıkış belgesi sayısı yıllık 18 milyon civarında oldu. Bu sayı 2019’da 16,5 milyon, pandeminin yaşandığı 2020’de 14 milyon, pandemi yasağının temmuz ayında sona erdiği 2021 yılında ise 17,8 milyon olarak gerçekleşti.

Bir yıl içinde işten çıkış bildirimi yapılan işçi sayısı, Türkiye genelindeki sigortalı işçi sayısını aşıyor. İşten çıkış bildirgelerinin sigortalı işçi sayılarına oranı 2015-2018 yıllarında yüzde 132, 2019’dayüzde 115,4, 2020 yılında yüzde 91,8, 2021 yılında ise yüzde 109,9 oldu.

2 İŞÇİDEN 1’İ İSTİFA ETMİŞ GÖSTERİLDİ

İşten çıkış sayısının bu kadar yüksek olmasının, kıdem tazminatı alacaklarını sıfırlamak için yapıldığı değerlendiriliyor. İşçi kıdem tazminatına hak kazanmayacak şekilde istifa ederek işten ayrılmış gösterildiğinde, daha sonra tekrar işe alınsa bile önceki döneme ait kıdem tazminatı alacakları sıfırlanmış oluyor.

Nitekim SGK verilerine göre, 2015-2021 arası yapılan 124 milyon 90 bin işten çıkış bildiriminin 56 milyon 569 bini Kod 3’ten yapıldı. Yukarıda da belirttiğimiz gibi, Kod 3 işçinin istifa ederek işten ayrıldığını gösterdiği için kıdem tazminatı alma hakkı ortadan kalkmış oluyor.

Normalde işçinin aynı işverene ait işyerlerinde aralıklarla yaptığı çalışmalar kıdem tazminatı hesabında topluca değerlendirilir ve tüm çalışma süreleri için kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. Ancak, birleştirme sırasında kıdem tazminatı almaya hak kazanacak şekilde işten çıkış yapılmış olan dönemler dikkate alınmaz.

Söz konusu dönemde işten çıkış bildirgeleri içinde en yüksek orana sahip ikinci sebep “Kod 22: diğer nedenler” olarak gösterildi. Bunların sayısı 17,8 milyon oldu. Kod 22’den yapılan işten çıkış bildirimlerinde de kıdem tazminatı hakkı bulunmuyor.

Belirsiz süreli iş sözleşmesinin işveren tarafından haklı sebep bildirilmeden feshini ifade eden “Kod 4”ten yapılan bildirimler 9 milyon, iş akdinin emeklilik nedeniyle feshini ifade eden “Kod 8”den yapılan bildirimler ise 1 milyon 196 bin kişide kaldı. Kod 4 ve Kod 8 bildirimleri, işçinin kıdem tazminatı alma hakkı bulunduğu anlamına geliyor.

KIDEM TAZMİNATI ALANLARIN ORANI YÜZDE 16-24 ARASINDA

DİSK – AR’ın SGK verilerinden yaptığı hesaplamalara göre, işçilerin yüzde 76 ile yüzde 84’ünün işten çıkış bildirgeleri kıdem tazminatı hak edemeyecek şekilde düzenlenmiş bulunuyor. İşten çıkış bildirgesi kıdem tazminatı alabilecek kodlardan bildirilenlerin oranı ise 2015 yılında yüzde 22 iken 2019 yılında yüzde 24,2, 2021 yılında da yüzde 16,2 olarak gerçekleşti.

Başka bir ifadeyle 2021 yılında işten çıkış bildirimi yapılan 100 işçiden sadece 16’sı kıdem tazminatı almaya hak kazanırken, geri kalan 84 işçi kıdem tazminatı alamadı.

Şunu da vurgulamak gerekir. İşten çıkış kodunun kıdem tazminatına hak edecek kodlardan bildirilmesi de tek başına kıdem tazminatı alındığını göstermeye yetmiyor. İşverenin ödeme aczine düşmesi, iflası gibi sebeplerle işten çıkış işleminin yapıldığı durumlarda kağıt üzerinde kıdem tazminatı hakkı doğar ama işçi çoğunlukla tazminat alamaz.

Diğer taraftan yargı kararıyla kıdem tazminatı alanlar olduğu için kıdem tazminatı alabilen işcilerin oranı bir miktar artıyor ama yargı sürecinin yıllar sürdüğü dikkate alınırsa yüksek enflasyon ortamında ele geçen kıdem tazminatı erimiş oluyor.